Lüğət

          A

Abaka-Banan cinsinə mənsub olub,çoxillik ot bitkisidir.

Abdal xərçəng-onayaqlı xərçənglər dəstəsinin,dənizlərdə yaşayan bir nümayəndəsidir.

Abdomen-buğumayaqlılarda bədənin sonuncu və qarıncıq adlanan mühüm hissəsidir.

Abiogenez-ilk canlının cansız materiyadan əmələ gəlməsi haqqında nəzəriyyədir.

Adaptasiya-orqanizmin mühitə morfoloji,fizioloji və bioloji uyğunlaşması deməkdir.

Adekvat-mühitin müxtəlif amillərinin təsirinə uyğun dəyişkənlikdir.

Adenin-DNT-nin 4 nukleotidindən biridir.

Adisson xəstəliyi-hormonal xəstəlik olub,böyrəküstü vəzin qabıq maddəsi hormonlarının çatışmaması nəticəsində yaranır.

Ağıl dişi-İnsanda böyük azı dişlərinin sonuncu nümayəndəsi.Adətən 18-20 yaş həddində çıxır.Tez xarab olur.

Akaralogiya-biologiyanın bir sahəsi olub,gənələrdən bəhs edir.

Aqoniya-həyatın klinik ölümlə müşayiət olunan son akkordları.

Albinizm-dəridə,tükdə və gözün qüzehli qişasında normal piqmentin çatışmamazlığı.İrsi xəstəlikdir.

Antibiotik-mikroorqanizmlərdə və bitki orqanizmlərində əmələ gələn xüsusi kimyavi maddə.

Aorta-Qan daşıyıcı sistemin baş  arteriyası.

Azotofikasasiya-aerob bakteriya qrubu tərəfindən havadan sərbəst azotun fiksə olunmasi.

                    B

Badam-gülçiçəklilər fəsiləsinin badam cinsinə aiddir.

Bağırsaq-həzm sistemi üzvlərinin  bir şöbəsi.

Bakteriofaqlar-bakteriyanı yoluxturan və onları məhv edə bilən viruslardır.

Beri-Beri-B1 vitamini çatışmadıqda yaranan xəstəlikdir.

Bədən boşluqları-Canlı orqanizmdə orqanların yerləşdiyi boşluqlar.

Büllur-Gözün mühüm orqanlarından biridir.

Bioloji sıfır-canlıların inkişafında aşağı tempratur həddi.

Biologiya-canlılar haqqında elmdir.

Biosfer-Yer kürəsində orqanizmlər yaşayan təbəqədir.

Bitki yağı-Bitkilərin toxumlarından və ya meyvələrindən sixma və ya üzvi həlledicilər vasitəsiylə əldə edilir.

Böyrəklər-Ali heyvanların ifrazat sisteminin mərkəzi orqanı.

Bronxlar-yerüstü onurğalıların havaötürücü yolları.

Buğum-bitkilərdə,yarpağın  zoğa birləşdiyi yer.

Braxiasiya-insanabənzər meymunların ağaclarda hərəkət etmə qaydası.

Bölgə-nərəkimilər fəsiləsinin bir cinsi.

Blastopor-ilk ağız rüşeymin ikiqatlı mərhələsində qastral başcığı xarici  mühitlə əlaqələndirən dəlik.

Balstula-çoxhüceyrəli orqanizmin rüşeyminin inkişafında birtəbəqəli mərhələ.

Botri-Bəzi lentşəkilli qurdların başcığında yapışmağa xidmət edən şırım.

Buğum arası-bitkilərdə cavan zoğun iki qonşu buğumunun arasındakı hissə.

Bulaqçılar-həşəratların çoxsaylı növə malik olan bir dəstəsi.3000 növü var.

Buynuz qişa-göz almasını əhatə edən ağlı qişanın ön hissəsi.

Buynuz meyvə-Quru meyvələrin bir növü.

                           C

Calaq-yeni,daha məhsuldar,daha keyfiyyətli,xəstəliklərə dözümlü bitki sortlarının yaradılması üsullarından biridir.

Canavar-canavarlar fəsiləsindən məməlidir.
Cırtdan antiloplar-boşbuynuzlular fəsiləsi,məməlilərin antiloplar cinsinə aiddir.

Cism-canlı orqanizmlərin daimi və əsas hissəsidir.

Cut-yarımkol bitkisi olub cökəkimilər fəsiləsindəndir.

Cuzğun-qarabaşakkimilər fəsiləsindən bitki növüdür.

Cütdırnaqlılar-məməlilər sinfinin bir dəstəsidir.

                                     Ç

Çanaq-bir sıra heyvanların bədənini örtən sərt müdafiə qatıdır.

Çay-Çay fəsiləsindən  olan bu  cins kol və ağac  bitkilərini  əhatə edir.

Çənə sümüyü-xərçəngkimilərin,çoxayaqlıların və cücülərin birinci çənə sümüyü cütlüyü,yuxarı çənədir.

Çiçək tacı-çiçəyin vegetativ orqanlarından biri,ləçəklərdən ibarət olan əlvan rəngli hissəsidir.

Çirklənmə-mühitdə,bu mühit üçün xarakter olmayan komponentin olmasıdır.

Çovdar-taxıllar fəsiləsindən olan ot bitkisidir.

Çömçəquyruq-quyruqsuz suda-quruda yaşayanlar qurbağaların quyruqlu sürfəsidir.

Çöpcüklər-gözün işıq şüalarını qəbul edən reseptorların bir qrubudur.

Çürümə - azotlu üzvi birləşmələrin-xüsusilə zülalların mikroorqanizmlər tərəfindən parçalanmasıdır.

Çay xərçəngləri-buğumayaqlılar tipinin xərçəngkimilər sinfinin,onayaqlılar dəstəsini iqtisadi əhəmiyyətli bir cinsidir.

                     D

Dafniya-Şaxəbıcıqlı xərçənglərin dünya miqyasında 27 növ ilə təmsil olunan bir cinsidir.

Dağdağan-dağdağankimilər fəsiləsindən çiçəkli bitki cinsidir.

Dalaq-orqanizmdə immun sisteminin periferiyasında  fək orqandır.Qarın boşluğunda yerləşir.

Daltonizm-Gözün torlu qişasında bir və ya bir neçə tip kolbacıqların olmaması sayəsində insanın bəzi rəngləri seçə bilməməsidir.

Dalayacı hüceyrələr-ibtidai çoxheceyrəli orqanizmlərə xas olub,qidalanma və müdafiə funksiyası daşıyır.

Daraqlılar-onurğasız heyvanların bir tipidir.

Darçın ağacı-dəfnəkimilər fəsiləsindən həmişəyaşıl ağac və kollar fəsiləsidir.

Daun sindromu-insanda ən kiçik xromosomlardan olan 22-ci z=xromosom trisomiyası nəticəsində meydana gələn xəstəlikdir.

Degenerasiya-hüceyrələrin və orqanların dağılması prossesidir.

Debil-zehni inkişafca geri qalma hallarından biridir.

Delesiya-mutasiya nəticəsində xromosomun ortasından bir sahəsini itməsi,düşməsidir.

Derma-dərinin xüsusi lifli0birləşdirici toxumasından ibarət orta qatıdır.

Dezinfeksiya-xəstəlik törədən orqanizmlərin kimyavi,fiziki,bioloji üsullarla məhv edilməsidir.

Dən meyvə-quru meyvələrin bir növüdür.

Dəni ulduzu-dərisitikanlılar tipinin bir sinfidir.

Dəri vəziləri-heyvanlarda dəri epidelisinin törəmələridir.

Diafraqma-məməli heyvanların və insanların bədənində hər hansı bir boşluğu məhtutlaşdıran daxili arakəsmədir.

Diastola-ürək tsiklinin bir fazası,ürək əzələlərinin boşalmasıdır.

                 E

Efemer bitkilər-inkişafını qısa bir dövrdə başa vuran bitkilərdir.

Exinokokk-Yastı qurdlar tipinin lentşəkilli qurdlar sinfinin ən təhlükəli parazit  nümayəndəsidir.

Ekologiya-orqanizmin yaşadığı mühitlə qarşılıqlı münasibətini öyrənən elmdir.

Ekosid-canlıların yaşayış mühitinin bilərəkdən cinayərkarcasına dağıdılmasıdır.

Epifitlər-torpaqla əlaqəsi olmayan və başqa bitkilərin gövdələri və ya budaqları üzərində məskən salan bitkilərdir.

Ekosistem-ekologiyanın əsas anlayışı və funksional vahidi,canlılarla onları əhatə edən mühitin amilləri arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin məcmusudur.

Ektoderma-çox hüceyrəli heyvan embrionun xarici rüşeym təbəqəsidir.

Entomofil bitkilər-həşəratlar vasitəsilə tozlanan bitkilərdir.

Epiboliya-heyvanlarda rüşeymin başlanğıc inkişafı prossesi,iri hüceyrələrdən prostomerlərin əmələ gəlməsidir.

Eroziya-Külək,su,atmosfer çöküntüləri,tempratur və s. Bu kimi amillərin təsiri ilə torpağın ana suxurunun dağılması adlanır.

Evkalipt-mərsinfəsiləsindən olan və 500-dən artıq növü əhatə edən cinsin bir nümayəndəsidir.

Evqlena-qamçılılar sinfinin nümayənəsidir.

Evribat heyvanlar-suyun müxtəlif dərinliklərində,müxtəlif təziq şəraitində yaşayan heyvanlardır.

Eşitmə sümükləri-orta qulaqda yerləşən və çəkic,zindan və üzəngi adlandırılan ümüklərdir.

Etologiya-təbii şəraitdə heyvanların davranışından bəhs edən elmdir.

Epidermis-insan da daxil olmaqla onurğalı heyvanlardan bədənin üzərini örtən üst təbəqədir.

Endemik bitkilər-nisbətən kiçik,yalnız məhdud ərazidə yayılan bitki deməkdir.

                                              Ə

Əlavə gübrələmə-bitkilərin böyümə dövründə onlara verilən gübrələrdir.

Əlavə kök-bitkilərin digər ved=getativ orqanlarından endogen yolla inkişaf edən köklərdir.

Ələyəbənzər borular-bitkilərdə  gövdənin üzərini örtən qabığın altında yerləşən floema qatında,floema liflərinin  arasında olan şəklini dəyişərək boru əmələ gətirən uzun hüceyrələrdir.

Əmici tellər-bitkilədə kökün ucuna yaxın hissəsinin üzərini örtən hüceyrələrin tük kimi nazik çıxıçtısi və ya kökün sorucu zonasının əsas törəmələridir.

Əsas kök-poliploidiya sırasında bütün xromosom yığımının bölünən xromosom sayıdır.

Əsas sahib-sahib dəyişməklə inkişaf edən parazitin cinsi yetkinliyə çatdığı və cinsiyyətli üsulla çoxaldığı sahib orqanizmdir.

Əsas toxuma-nazik plaflı canlı hüceyrələrdən əmələ gələn bitki toxumasıdır.

Ətcə balalı quşlar-quşların yumurtadan sonrakı inkişaf mərhələsinə əsaslanan deyimdir.

Ətraf mühit-insanları əhatə edən,onlarla qarşılıqlı əlaqədə olan günəş şüaları,torpaq,hava və canlılar,antropogen maddələr ,əşyalar və qurğular nəzərdə tutulur.

Ətraflar-heyvanlarda hərəkətdə və digər prosseslərdə rol oynayan bədən çıxıntıları və ya xarici orqanlar mənasına gəlir.

Ətraf mühitin monitoringi-təbii və antropogen təsirlər nəticəsində ətraf mühitə yayılan zərərli qaz,maye və bərk tullantilara kəmiyyət və keyfiyyət cəhətdən nəzarətin elmi əsaslarla həyata keçirilməsi olub,hava,su,torpaq mühitlərinin vəziyyətlərinin qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılması məqsədi ilə onların kimyavi tərkibini,çirklənmə dərəcəsini,radioktivliyini,hidrobioloji xüsusiyyətlərini xüsusi xassələrini müəyyən edən mündəzəm müşahidə və tədqiqatlar sistemindən ibarətdir.   

Əzələ hissi-əzələlərdə və oynaqlarda yerləşən reseptorların oyanmaları sayəsində əmələ gələn hissdir.

                                     F

Faqlar-süzülən və ancaq xüsusi sahib bakteriyaların hüceyrələrində çoxala bilən viruslardır.

Faqositoz-orqanizmə daxil olan yad canlıların orqanizmin xüsusi hüceyrələri tərəfindən fəal surətdə udulması və hüceyrə daxilində həzm edilməsidir. 

Fasetli göz-mürəkkəb görmə üzvü olub,çoxlu miqdarda ayrı-ayrı sadə gözlərdən təşkil olunmuş gözlərə deyilir.      

Fauna –Hər hansı ərazidəki heyvan növlərinin məcmusudur.       

Fenotip-müəyyən inkişaf mərhələsində bu və ya başqa bir fərdin əlamətlərinin məcmusudur.  

Ferment-bitki və heyvan hüceyrələrində əmələ gələn və hüceyrədə biokimyavi və biosistem prosseslərinin gedişinə aktivləşdirici təsir göstərən zülal təbiətli maddələrdir.  

Fəqərə-ox skeletinin törəmələri-onurğalı heyvanlarda və insanda onurğanı təşkil edir.

Fibrin-qanın laxtalanmasının son məhsulu,trompin fermentinin təsiri altında qanın plazmasında olan firqinogenin  çevrilməsindən alınan zülaldır.

Finna-lentşəkilli qurdlarda sürfənin inkişaf mərhələlərindən biridir.

Fistula üsulu-həzm orqanlarının fəaliyyətini öyrənmək üçün istifadə olunan üsullardan biridir.

Fiziologiya-biologiyanin bir sahəsi olub,orqanizmin bütövlükdə və onun ayrı-ayrı hissələrinin üzvlər sistemi,üzvlər və hüceyrələrinin həyat fəaliyyətlərində baş verən fizioloji prossesləri öyrənən elmdir.

Floema-ağac gövdəli bitkilərin gövdələrində qamarlı lifli borulardır.

Fotosintez-yaşıl bitkilər və fotosintez edən mikroorqanizmlər vasitəsilə günəşin şüa enerjisinin üzvi maddələrin kimyavi enerjiyə çevrilməsidir.

Fotosintezin məhsuldarlığı-bir kvadrat metr yarpaq sahəsində bir saat ərzində əmələ gələn üzvi maddələrin miqdarı ilə müəyyən edilir.

                                     G

Gen-hüceyrədə müəyyən zülalın sintezinə nəzarət edən və orqanizmin bu və ya digər əlamətinin inkişafına təsir göstərən DNT molekulunun müəyyən sahəsidir.

Generasiya-orqanizmin başlanğıcından cinsi yetişkənliyinə qədərki həyat dövrüdür.

Genetika-orqanizmlərin insiyyəti və dəyişkənliyi haqqında elmdir.

Genotip-oqanizmin bütün genlərinin məcmusu,nüvədə və stoplazmada olan  genlər birlikdə orqanizmin genotipi-konstitusiyasi hesab olunur.

Geofitlər-qışlamanı,yaxud uzunmüddətli quraqlığa davamlığı təmin edən orqanları və bərpa  tumurcuqlarıdır.

Geydirmə calağı-ağacın calaq ediləcək zoğunun qabığını halqa şəklində çıxarıb,oraya calaq üstünün zoğundan bu üsulla çıxarılmiş tumurcuqlu qabiğı geydirirlər.Bu cür calaq göz calağının bir növü sayılır.

Gigiyena-tibb elminin sağlamlıq haqqında bir sahəsi-xarici mühir amillərinin insanın sağlamlığına,əmək qabiliyyətinə təsirini öyrənən eımdir.

Göz-onurğalıların görmə orqanıdır.Göz yuvasında yerləşir.

Gübrələr-faydalı orqanizmlərin normal böyüməsi,inkişafı və məhsuldarlığı üçün istifadə olunan üzvi və mineral maddələrdir.

Gülçiçəklilər-ali bitkilərin örtülütoxumlular şöbəsinin ikiləpəlilər sinfinin əhəmiyyətli fəsiləsidir.

Günəbaxan-Mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin bir fəridir.

Gürzə-ilanların ən zəhərli,ən təhlükəli və eyni zamanda ən faydalı fəsiləsindən biridir.

Gözyaşı vəziləri-onurğalı heyvanlarda və insanlarda gözün üst qapaqlarından yuxarıda gözün xarici bucağının üst hissəsində,qaşların altında yerləşən iri vəzilərdir.

Gövdə-bitkinin əsas vegetativ orqanlarından biridir.

Giləmeyvə-şirəli meyvələtin bir qrubudur.

                                  H

Haploid-orqanizmdə xromosomların tək yığımının varlığıdır.

Hatteriya-sürünənlərin dimdikbaşlıların dəstesinin günümüzə qədər qalmış yeganə təmsilcisidir.

Hava kisələri-suda-quruda yaşayanlardan sürünlərdən quşlardan və məməlilərdən tənəffüstə bilovasitə rol oynamayan lakin hava ilə dolubboşala bilen qovuuqdur.

Helmintozlar-parazit qudların törətdiyi  xəstəliklərdir.

 Helmintoloqiya-parazit qurdlar  haqqda  elimdir.

Hemiziqotluq-hər hansı xromosunun və yaxromosom sahəsinin tək  halda olmasıdir.

Heparin-qanın laxtalanmasini əngərlləyən madədir.

Həlqəli gurdlar-onurğasız heyvanlarin bir növüdür.

Həmişəyaşil  bitkilər-bütün il boyu yarpaqları  yaşıl olan  bitkilərdir.

Hərəkəti neyron-neyronun xüsusi funksiyası yerinə  yetirən bir qurupdur.

Həşarat-buğumayaqlilar tipinin bir sinfidir.

Həşaratyeyən bitkilər-cücüləri tutan və onlardan əlavə qida  mənbəyi  kimi istifadə edən çoxillik ot  bitkiləridi.

Həyat-həyat haqqında tarix boyunca bir çox fəlsəfi nəzəriyyələr irəli sürülmüş-həyatın başlanğıcı,qayəsi,mənası mövzusunda əsassız və insanı qane etməkdən uzaq müxtəlif şərhləe edilmişdir.

Həzm-orqanizmin böyüməsi,inkişafı və mövcud fizioloji prosseslərin yerinə yetirilməsi üçün orqanizmin müxtəlif tikinti materialları və enerji lazımdır.

Hibrid-irsi əlamətlərinə görə fərqli olan valideyinlərin çarpazlaşmasından əmələ gələn nəsildir.

Hidrosfer-yerin su təbəqəsidir.

Hüceyrə qlafı-hüceyrənin əsas quruluş kompenentlərindən biridir.

Hüceyrəxarici həzm-həzm prossesinin ən geniş yayılmış universal formasıdır.

                                    X

Xaççiçəklilər-bitkilər aləminin,ikiləpəlilər sinfinin bir fəsiləsidir.

Xərçəngkimilər-buğumayaqlılar tipinin bir sinfidir.

Xiazm-4 homoloji xromotikdən 2-si arasında gedən çarpazlaşmanın xarici təzahürüdür.

Ximer-genetik cəhətdən müxtəlif hüceyrə qatlarından ibarət fərddir.

Xitin-sərtliyi ilə seçilən azota malik palisaxariddir.

Xlorella-xlorokokk yosunların bir cinsidir.

Xlorofil-bitki hüceyrəsinin xloroplastlarındakı piqmentdir.

Xorda –onurğalı heyvanlara xas olan elastiki ox skletin əsasını təşkil edən buğumsuz entodermal torəmədir.

Xov-heyvanlarda içərisi boş olan bir sıra orqanların o cümlədən bağırsaqların içəriyə doğru mikroskopik çıxıntılarıdır.

Xromotid-xromosomun tərkibindəki iki teldən biridir.

Xromotin-xromosomları  əmələ gətirən və xüsusi boyalara boyanan nüvə maddəsidir.

Xromoplastlar-bitki hüceyrələrinində sarı,narıncı və ya qırmızı rəngli plastidlərdir.

Xromosomlar-hüceyrə bölünərkən onun metafaza mərhələsində müxtəlif şəkildə görünən,irsiyyət amillərindən DNT və zülaldan ibarət cisimciklərdir.

Xromosom sayı-bir növün qamet və ziqot xromosom sayı ayırd edir.Aki bitkilərdə və heyvanlarda somatik hüceyrələrdə xromosom sayını 2n,cinsiyyət hüceyrələrindəki xromosom sayını 1n ilə işarə edirlər.

Xromosom yığımı-hüceyrələrdə olan xromosomların cəmi xromosom yığımı adlanır.

Xromotofor-ibtidai bitkilərin və birhüceyrəlilərin bəzi nümayəndələrin hüceyrələrində olan orqonoiddir.

Xəbərdaredici rəng –orqanizmləein arasında qoruyucu rəng formalarından biridir.

                               İ

İbtidailər-birhüceyrəli heyvanlar yarımaləmidir.

İflic-baş beyin və onurğa beyninin mərkəzi və perferik sinir sisteminin hərəki mərkəzlərinin zədələnməsi nəticəsində iradi hərəkətlərin itməsidir.

İfrazat-orqanizmlərdə maddələr mübadiləsinin son məhsullarını-artıq suyun ,duzların,zəhərli və lazımsız maddələrin orqanizmdən kənarlaşdırılması prossesidir.

İkiqanadlilar-inkişafı tam çevrilmə ilə gedən həşəratın çoxnövlü və çoxsaylı dəstəsidir.

İkiləpəlilər-ali bitkilərin bir sinfidir.

İkiqapatli  molyuskalar-molyuskalar tipinin bir sinfidir.

İlanlar-sürünənlər sinfinin,pulcuqlular dəstəsinin bir yarımdəstəsidir.

İlbiz-Quru onurğalılarını daxili qulağının bir hissəsi olub,orqanizmdə səs analizatorunun perferik şöbəsini təşkil edir.

İmaqo-qanadlı həşəratların inkişafında yetkin mərhələsidir.

İmmiqrasiya-rüşeymin bir qat hüceyrələrdən ibarət mərhələsindən iki qatdan ibarət mərhələsinə keçməsini əsaslandıran fərziyyələrdən biridir.

İmmunitet-orqanizmin potogen mikroorqanizmlərə və ya onların zəhərli ifrazatlarına qarşı davamlılığıdır.

İnfakt-orqanlarda öləzimə ocağıdır.orqanı qanla təmin edən damarın spazması və ya damarın boşluğunda trompun əmələ gəlməsi nəticəsində orqanın qanla təchizatının pozulmasıdır.

İnfauna-su hövzələrinin dibindəki torpağın daxilində yaşayan heyvanlardır.

İnfeksiya-insan,yaxud heyvan orqanizmi ilə pategen mikroblar arasında təkamül prossesində əmələ gəlmiş və qarşılıqlı əlaqəyə əsaslanan mürəkkəb bioloji prossesdir.

İnfuzorlar-ibtidai heyvanlar yarımaləminin bir tipidir.

İy telləri-sentriollar arasında yerləşən sitoplazmatik tellərdir.

                                       K

Kalmar-başıalaqlı molyuskaların bir dəstəsidir.

Kambi-oduncaq  gövdəli bitkilərin gövdələrində və budaqlarındakı qabıqla oduncaq arasında yerləşən və meristem hüceyrələrindən ibarət təbəqədir.

Kapilyarlar-qan-qamar sistemində arteriyalarla venalar arasında yerləşən və bu damarları bir-biriylə əlaqələndirən tük damarlardır.

Kardiologiya-ürək haqqında elmdir.Kardiologiya ürəyin quruluşunu,onun əzələlərindəmaddələr mübadiləsini,normal və patoloji halda funksiyasını və orqanizmin qan-damar sistemini öyrənir.

Kifoz-insanın onurğasında baş verən qeyri-normal əyriliklərdən biridir-onurğanın döş qəfəsində önə doğru əyilməsidir.

Kirpikli qurdlar-yastı qurdlar tipinin bir sinfidir.

Kista-heyvan və insan orqanizmlərində möhkəm divarlı,müxtəlif formalı patoloji törəmədir.

Kloaka-arxa bağırsağın genişlənmiş hissəsidir.Buraya heyvanın həzm,ifrazat və cinsi sistemlərinin axarları açılır.

Kobaçok-qabaqkimilər fəsiləsindən qiymətli tərəvəz bitkisi hesab olunur.bərk qabığı var.

Korasidi-lentşəkilli qurdların sərbəst  üzən kirpikcikli sürfəsidir.o bir müddət suda üzür,sonra xərçənglər tərəfindən udulur.

Kostioz-qamçılılar sinfinə mənsub olan COSTİA RECATRİX parazitinin balıqlarda törətdiyi xəstəliksir.

Kolbacıqlar-görmə reseptorlarından biridir.İnsan gözündə 7 milyona qədər kolbacıq var.

Kor ləkə-gözün qişalarından biri olan torlu qişanın görmə reseptorlarından-kolbacıq və çöpcüklərdən məhrum olan sahədir.Görmə siniri burdan çıxır.

Kök-bitkilərin əsas vegedativ orqanlarından biridir.Bitkinin yerüstü hissəsinin torpağa birləşdirilməsində,onun su və mineral maddələrlə təmin olunmasında,qidalı maddələrin ehtiyat halında toplanmasında iştirak edir.

                                Q

Qalxanvari vəz-daxili sekresiya vəzisidir.insanda udlağın üzərində yerləşir.qalxan şəkillidir.

Qametlər-bitki və heyvan orqanizminin reproduktiv hüceyrəsidir.irsi məlumatları valideynlərdən nəslə ötürən  və haploid sayda xromosom yığımına malik olan dişi və erkək fərdlərində qametlərin sayı fərqli olur.

Qamçı-birhüceyrəli heyvanların əsas hərəkət orqanıdır.sitoplazmatik çıxıntı olub,daimidir.

Qan-birləşdirici toxumanın bir növüdür.Plazmadan və hüceyrəvi elementlərdən ibarətdir.

Qan damarları-orqanizmdə qandaşıyan  və getdikcə şaxələnən əzələvi borulardır.iki növü var.1arteriya,2vena

Qanqli-sinir hüceyrəsinin və sinir lifləri toplusudur.bir çox onurğasız  və onurğalı heyvanların hamısında var.

Qaraciyər-onurğalı heyvanların və insanların ən böyük həzm vəzisi.bəzi onurğasız heyvanlardada ras gəlinir.

Qarağat-firəng üzümü fəsiləsinin bir nümayəndəsidir.100 növü məlumdur.soyuq və mülayim qurşaqlarda yayılmışdır.

Qastrin-zülal təbiətli hormondur.məməlilərin mədəsində selikli qişanın xüsusi hüceyrələri tərəfindən formalaşdırılır.

Qastrula-çoxhüceyrəli orqanizmlərdə rüşeymin ikiqatlı inkişaf mərhələsidir.Qastrulanın ikiqat divarı,boşluğu və bu boşluğu xarici mühitlə əlaqələndirən ilk ağzı vardır.

Qida borusu-həzm kanalının udlaqla mədə arasındakı hissəsidir.Bu arada qida əhəmiyyətli dəyişimə uğramır,sadəcə ağızda üyüdülmüş,ağız sulu ilə isladılmış və seliklə əhatə olunmuş qidanın mədəyə ötürülməsində rol oynayır.

Qlobal istiləşmə planetin hər yerində tempraturun intressiv yuksənməsi deməkdir.bəşəriyyətin qlobal problemlərindən biridir.

Qlükaqon-zülal təbiətli hormon.

                               L

Labirint-gicgah nahiyədə daxili qulağın əsas komponentlərinin-pərdəli və zarlı labirintlərin yerləşdiyi sümükdür.

Lakun-özünün xüsusi divarları olmayan,ayrı-ayrı orqan divarlarının bir-birinə yaxın səthləri arasındakı boşluqdur.

Leykosidlər-qanın formalı elementlərindən biridir.ağ qan cisimcikləri də deyilir.sümük iliyində,dalaq və linfa düyünlərində yaranır.

Lifli bitkilər-lif almaq üçün becərilən bitkilərdir.2000-dən çox birillik və çoxillik bitkilərdən alınlr.

Limfa-onurğalı heyvanın və insanın hüceyrəarası boşluqlarında və limfatik sestemində dövr edən mayedir.

Lipaza-mədənin selikli qişasının əsas hüceyrələrinin ifraz etdiyi həzm fermentidir.Turş mühitdə fəal olur.

Lipidlər-canlı hüceyrələrin tərkibinə daxil olub,onların həyat fəaliyyətində mühüm rol oynayan piyvari maddədir.

Litosfer-yer kürəsində canlıların yaşadığı bir təbəqədir.yerin üst və bərk hissəsi olub,onun 50-200 km-ə qədər olan hissəsini təşkil edir.

Lofofor-koloniya əmələ gətirən briozoylarda,üzərində çıxıçtıları olan bədənin ön hissəsidir.

Lokus-xromosomda bu və ya digər bir əlaməti müəyyən edən genin yerləşdiyi yerdir.

Lordoz-anadangəlmə və ya sonradan qazanılmış onurğa əyriliyidir.onurğa sütununda bel və oma hissədə olan önə əyrilikdir.bu əyriliklər şaquli vəziyyətdə durmağa imkan verir,yeriyən,qaçan və tullanan zaman meydana çıxan təkanları  zəiflədir.

Lizin-əvəzolunmaz amin turşusudur..

Lizosim -ağız suyunun tərkibində olan bioloji fəal maddələrdən biridir.bakteriosit təsirə malikdir.

Lizosom-hüceyrənin əsas orqanoidlərindən biridir.

                                M

Makromalekullar-kimyavi birləşmələrlə bağlanan böyük miqdarda  atomlardan ibarət olan polimer molekullar.

Malpigi boruları-cücülərin əsas ifrazat orqanıdır.bu orqan nazik divarlı və sərbəst ucu qapalı olan borucuqlardan ibarətdir.

Malyariya-insanda və bir sıra onurğalılarda təsadüf olunan xəstəlikdir.xəstəliyi PLASMODİUM cinsindən olan parazitlər törədirlər.

Mamır-mamırkimilər şöbəsində birləşən,quruda,bəzən şirin suda yayılmış  avtotrof bitkilər,çoxalması nəsil nöbələşməsilə gedir.

Mantar qatı-bitkilərdə cavan gövdəninüzərini örtən şəffaf dəricik hüceyrələrinin altında yerləşən qatdır.

Mantiya-molyuskalarda çanağın altında yerləşən dəri qatdır.Mantiyanın ifraz etdiyi maddələr çanağı  əmələ gətirir.

Meristema-Bitkilərin ömürləri boyunca bölünə bilən toxumasıdır.Törədici toxumanın əsas məqsədi hüceyrələrin daima bölünməsini təmin etməkdir.Bunlarda hüceyrəarası maddə yoxdur,nüvə böyükdür,hüceyrə sitoplazma ilə tam doludur.

                                                 N

Nefron-onurğalı heyvanların əksəriyyətində  böyrəklərin əsas quruluş vahidi nefron adlanır.

Nekton-su qatlarında yaşayan  pedial heyvanın məcmusudur.

Nimfa-buğumayaqlıların qeyri-tam metomorfozu ilə müşaiyət olunan postembrional inkişafın son mərhələsi.

Nuklein turşuları-monomerləri nukleoidlər ona biopolimerlərdir.

Nüvə-hüceyrənin mühüm və zəruri hissəsi olub,onun bütün həyati prosseslərində iştirak edir.

Nüvə membranı -nüvəni örtən və onu sitoplazmadan ayıran pərdədir.

                                           O

Ofiurlar-dərisitikanlılar tipinin bir sinfidir.

Onfauna-su hövzələrinin dibində yaşayan orqanizmlərin hərəkətli nümayəndələri qurdlar,mayluskalar və s.təşkil edir.

Onikibarmaq bağırsaq-nazik bağırsağın başlanğıc hissəsidir.

Ontogenez-çoxhüceyrəli orqanizmin formalaşdığı ilk dövrdən başlayaraq ölənə qədər keçdiyi inkişaf prossesidir.

OOTİP-yastı qurdlarda dişi cinsi üzvü bir hissəsidir.

Operon-zülal sintezi prossesində sıra ilə yerləşən və ardıcıl təsir göstərən genlər qrubudur.

Orqanoid-hüceyrənin ixtisaslaşmış quruluş komponentidir.

Ortotrop-bitkilərin dik,şaquli istiqamətdə duran orqanları deməkdir.

Oynaq-onurğalı heyvanların və insanların dayaq-hərəkət sistemində hərəkətin baş verməsini təmin edən sümüklər birləşməsidir.

Ozon-oksigenin O3  allotropik modivikasiyası.

                                             Ö

Öd-onurğalı heyvanların qaraciyərinin vəzili hüceyrələrində fasiləsiz əmələ gələn sarımtıl rəngli ifrazat.

Öd kisəsi-onurğalı heyvanlarda və insanda ödün toplandığı kisə.

Öküz soliteri-yastı qurdlar tipinin lentşəkilli qurdlar sinfinin bir nümayəndəsidir.

Ötürücü toxuma-bitkilərdə suyun və mineral maddələrin ba.qa-başqa yerlərə ötürülməsinə xidmət edən toxuma.

Örtülütoxumlular-çiçəkli bitkilərin ən böyük tipidir.

Öz-özünə tozlanma-bitkilərə xas olan və təbiətdə baş verən tozlanma tiplətindən biridir.

                           P

Pexinema-meyozun 1-ci plazasında ən uzun sürən mərhələdir.

Paleolit-qədim daş dövrüdür.

Pandemiya-inveksion xəstəliyin geniş yayılmasını və tüğyan etməsini bildirir.

Panspermiya-həyatın kosmosda müxtəlif vaxtlarda bir neçə dəfə meydana gəlməsini iddia edən nəzəriyyədir.

Parasimpatik sinir sistemi-vegetativ sinir sisteminin bir hissəsi olub,qanqliləri innervə etdikləri orqanın yaxınlığındakı və ya həmin orqanın özündə olur.

Parazit-başqa orqanizmdə yaşayan,ondan qida mənbəyi kimi istifadə edən,özünü xarici mühitlə,münasibətinin tənzim olunmasını qismən,və ya tamamilə sahibinə həvalə edən və ona zərər yetirən orqanizmdir.

Parapodi-çoxqilli qurdların nümayəndələrindən bədənin hər buğumunda yerləşən cüt çıxıçtıdır.

Partenit-sorucu qurdların malyuskada inkişaf edən nəslidir.

Patisson-qabaqkimilər fəsiləsinin ot bitkisi.birillik bitkidir.

Patau sindromu-insanda 13,14 və15-ci xromosomlarda trisomiya nəticəsində baş verən xromosom xəstəlikdir.

                           R

Radopsin-işığa həssas piqmentdir.

Raxit-uşaq orqanizmində D vitamininin çatışmamazlığı nəticəsində yaranan sümüyün kalsiumlaşdırılmasının pozulması kimi xarakterizə edilən uşaq xəstəliyidir.

Rekon-genetik rekombinasiyanın ən kiçik vahididir.

Reseptor-qıcıqları qəbul edən xüsusi orqan.

Riboza- RNT-nin və nukloidlərin tərkibinə daxil olan beşkarbonlu monosaxarid.

Ripal-çayların,göllərin və ümumiyyətlə su hövzələrinin kənarı.

                                            S

Saprobluq-hövzələrdə suyun üzvi maddələrlə çirkləndirilməsi.

Saprofitlər-hazır üzvi maddələrlə qidalanan bitkilər.

Sarı ləkə-gözün torlu qişasının kolbacıqlarla və çöpcüklərlə zəngin hissəsi.

Sekresiya-orqanizmin həyat fəaliyyəti üçün lazım olan bioloji fəal maddələrin ifrazatı.

Seqment-orqanizmdə nəzərə çarpan bölgülər-buğumlar.

Sensill-zəif sinir ucu.

Sentriol-sentrosomun içərisində çox kiçik mikroskopik iki komponentdən biri.

Serkari-sorucu qurdların sürfəsi.

Sinir-simpatik qrub,tipə daxil olub,dəstələri özündə birləşdirir.

Sinir düyünləri-neyronların cisimlərinin və onların çıxıntılarının toplandığı yer.

Sinqa-insan orqanizmində C vitamininin çatışmazlığından əmələ gələn xəstəlik.

Sirrus-yasti qurdlarda kopulyativ orqan.

Sirroz-orqanizmin daxili orqanlarında baş verən dəyişimlər.

Sistola-ürək tsiklinin bir fazası-ürəyin yığılması.

Skelet-onurğalı heyvanların və insanın dayağını,hərəkətini və daxili orqanların müdafiəini təmin edir.

Spirogira-konyuqant yosunlar sinfinin bir cinsi.

Stiqma-qamçılılarda qamçının əsasına yaxın yerləşən qırmızı,yaxud qonur piqmentli ləkə.

Sürfə-ontogenezdə heyvanların postembrional inkişafının bir mərhələsi.

                                              Ş

Şampinyon-papaqlı göbələklərin bir növü.

                                                   T

Taxıllar-birillik,ikiillik və çoxillik ot bitkilərini əhatə edir.

Talassemiya-genetik qan azlığı xəstəliyidir.

Tallom-gövdə və yarpaqlarda differensiya etməmiş canlılarlın bədəni.

Taylı qapaqlar-ürəkdə qulaqcıqlar və mədəciklər arasında yerləşir.

Telofaza-mitozun və meyozun bir mərhələsi,anafaza və interfaza arasındakı keçid.

Tenidoz-lentşəkilli qurdlar sinfinə mənsub olan TAENİA SOLİUM parazitinin insanda törətdiyi xəstəlik.

Terminator-operonun tərkibinə daxil olan və DNT molekulunun transkripsiasını dayandıran amil.

Tük tüləmə-məməli heyvanlara xas olan tük örtüyünün il ərzində bir-iki dəfə dəyişilməsi.

Troxofor-həlqəvi qurdların sərbəst üzən armudvari sürfəsidir.

Turizm-ekoloji təlim və və tərbiyə metodlarından biridir.

                                                       U

Ubikvist parazitlər-sahibinin miqrasiyasından asılı olmayaraq,ilin bütün fəsillərində həm şimalda həm də cənubda təsadüf edilən parazitlər.

Ulva-yaşıl yosunlar sinfinin uoltrikslər fəsiləsinin bir cinsi.

Univalent-meyozda konuqasiya etməyən xromosom.

U xromosomu-cinsiyyət xromosomu olub insanda və drozofil milçəyində erkək cinsin inkişafını təmin edir.

Uzaqdan görmə-geniş yayılmış göz qüsurlarından biri.iki növü var-1anadangəlmə,2qazanılan.

Uzungünlü bitkilər-çiçəkləmə və sonrakı inkişaf dövrü 12 saatdan az olmayan müddət tələb edən bitkilərdir.uzungünlü bitkilər əsasən şimal mənşəlidir.məsələn-kətan,yulaf,kök,kartof,buğda.

                                                             Ü

Ümumi degenerasiya-təkamül əhəmiyyəti olmayan orqanların sadələşməsi,zəifləməsi və ya yoxa çıxması.

Ürək-qan-damar və qan dövranı sisteminin mərkəzi orqanı.

Ürək aftomatizmi-ürəyin mərkəzi sinir sistemindən asili olmayaraq müəyyən müddət müstəqil işləməsi.

Ürək əzələləri-insanın və ali onurğalıların əzələ toxumasının bir növü.

Ürəyin tac damarları-Ürəyi qanla təchiz edən əsas damarlar.

Üzmə qovuğu-bir çox balıqlara xas olan,onların qarın boşluğunda yerləşən kisəşəkilli orqan.

                                 V

Vaksin-müəyyən xəstəliyin törədicisi üçün hazırlanmış antigen preparat.

Vakoul-vakolu onurğasızlarda hüceyrədaxili həzmi,ibtidailərdə isə həm həzmi,həm də ifrazatı təmin edir.

Valin-əvəzolunmaz amin turşusu.Bütün zülalların tərkibinə daxildir.

Venoz qan-qan dövranında qanın karbon qazı,maddələr mübadiləsinin lazımsız məhsulları ilə yüklənmiş olan və oksigendən məhrum qalmış olan hissəsi.

Vestibulyar aparat-daxili qulağın yarımdairəvi kanallarında və girdə torbacıqlarda yerləşmiş reeptor aparatı.

Vərəmum-bitkilərin tumurcuqlarının arılar tərəfindən toplanmış və ağız suyu  qarışdırılmış müdafiə növü.

Vəzilər-insan və onurğalı heyvanlara xas olan,orqanizmin fizioloji fəaliyyətində rol oynayan,xüsusi bioloji fəal maddələr hazırlayan və ifraz edən orqanlar.

Vitalizm-idealist nəzəriyyə.bu nəzəriyyəyə görə orqanizmlərdə həyati prosselər maddi olmayan xüsusi HƏYAT QÜVVƏSİNİN təsiri altında gedir.

Volvoks-qamçılı sinfinin koloniya halında yaşayan nümayəmdəsi.

                                                       Y

Yaddaş-mərkəzi sinir sistemində gedən və fərdi təcrübə toplamağa,onu yadda saxlamağa və təkrar etməyə kömək edən bioloji sistem.

Yalançı ayaqlar-birhüceyrəlilər yarımaləminin sarkodinlər sinfinə mənsub olan kök ayaqlıların hərəkətinə və qidalanmalarına xidmət edən protoplazmatik çıxıntıdır.

Yan xətt orqanı-su heyvanlarınınxüsusi quruluşlu hiss orqanıdır.

Yarpaq altlığı-yarpaq saplağının gövdəyə birləşdiyi hissə.

Yarpaq çapığı-bitkilərdə yarpaq töküldükdən sonra  qoltuq tumurcuğunun altında qalan çapıq

Yarpaq damarlanması-yarpaq ayasının lətli hissəsini tor kimi əhatə edən və yarpağın kollektor sistemini əmələ gətirən törəmə.

Yuxarı boş vena-başdan,boyundan və yuxarı ətraflardan venoz qanı ürəyə daşıyan damarlar.

Yuxu-baş beynin və ümumilikdə orqanizmin xüsusi fizioloji vəziyyəti.

Yuxu arteriyaları-onurğalı heyvanlarda orqanizmin boyun nahiyəsini və baş beynini qanla təchiz edən damarlar.

                                                Z

Zebra-bədənini uzunluğu 240 sm,hündürlüyü 140 sm,çəkisi 350 kq olan dördayaqlı, təkdırnaqlı heyvandır.

Zəfəran-süsən fəsiləsinin köküyumrulu-soğanaqlı cinsinin bir nümayəndəsidir.

Zəhərli bitkilər-Tərkibində zəhərləyici maddələr olan bitkilərdir.

Ziqoqamiya-bəzi ibtidai bitkilərdə və göbələklərdə cinsi prosesin xüsusi formasıdır.

Ziqomorf çiçək-bitkilər aləmində rast gəlinən monosimmetrik çiçək.

Zoospor-bir çox yosunlarda və göbələklərdə təsadüf edilən qeyri-cinsi yolla əmələ gələn spor.

Zoofiliya-heyvanlara-hüsn-rəğbət bəsləmək,onları sevmək deməkdir.

Zülal-tərkibində zülal,karbon,hidrogen,oksigen,azot,kükürd,fosfor olan üzvi maddədir.