Dərman bitkiləri

Dərman bitkiləri müxtəlif xəstəliklərin mülicəsi və profilaktikasında istifadə olunan geniş bitki qrupudur. Dərman bitkilərinin müalicəvi xassəsi onların tərkibindəki fizioloji təsiredici fəal maddələrin (alkaloidlər, qlikoidlər, flavonoidlər, vitaminlər, aşı maddələri, kumarinlər, efir yağları və bir sıra turşular, mikroelementlər, fermentlər) olması ilə əlaqədardır.

Müasir dövrdə kimya-əczaçılıq sənayesi tərəfindən istehsal edilən dərman maddələrinin 40 faizini dərman bitkilərinin xammalı təşkil edir.

Araşdırmalar zamanı müəyyən edilmişdir ki, ürək-damar, mədə-bağırsaq, sinir sistemi, qara ciyər və böyrək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunan dərman bitkilərinin xammalı 80-90 faiz təşkil edir.

Respublikamızın elmi təbabətində 200 növə yaxın dərman bitkilərindən istifadə olunur. Hər il min tonlarla dərman bitkiləri tədarük olunur. Bu kütlənin 50 faizini yabanı dərman bitkiləri təşkil edir.

Kəklikotu.

Kəklikotu quru, daşlı kirəcli yerlərdə meşə çöl yamaclarında bitir.Kəklik otundan yeyinti və ətriyyat sənayesində əczacılıqda istifadə edilir. Yarpaqlarında efir yağı ,S vitamini var.Yarpağının duru ekstraktı və dəmləməsi bəlğəmgətirici vasitə kimi işlədilir.Kəklikotu ot və balıqdan hazırlanan xörəklərdə işlədilir. Ondan çaya ətir vermək ücün də istifadə edilir. Kəklikotunu qurudub ,narın döydükdən sonra çay kimi dəmləyir ,diş və boğaz ağrısında qarqara edirlər. 

Gicitkan.

Yolların  kənarında kölgəli ,rütubətli meşələrdə ,hasarların ,çəpərlərin dibində bitir. Dalayıcı tükcükləri olur. Gicitkanın tərkibində S,K,B vitaminləri A provitamini olur.

Təbabətdə gicitkanın yarpaqları dəmləmə və quru ekstrakt halında bir sıra xəstəliklərin o cümlədən mədə bağırsaq xəstəliklərində ,daxili qanaxmalarda qankəsici ,bağırsaqların iltihabını aradan qaldıran dərman kimi ,habelə qanazlığında ,raxit ,sinqa xəstəliyində və s geniş istifadə edilir.Yarpaqlar dəri xəstəliklərində yarasağaldıcı vasitə kimi işlədilir.Gicitkandan kulinariyada qutab ,göyərti şorbası ,kükü hazırlayırlar.

Andız

 (Uca andız, Inula hеlеnium). Məhəmməd Mömin (vəfatı 1697 il) qеyd еdir ki, andızın yarpaqlarının cövhəri bağırsaqlarda yеlin (qazın) yığılmasında xеyirlidir, mədəni möhkəmləndirir, həzm orqanlarında ağrının qarşısını alır. 12 q andız opopanaksla güclü işlətmə dərmanıdır. Soyuqdan baş vеrmiş mədə spazmalarını aradan qaldırmaq üçün 4,5 q andızı 0,05 q opopanaksla qarışdırıb qəbul еtmək lazımdır. Andızdan, rəvənd cövhərindən və acı badam yağından buruna tökmək üçün damcılar hazırlayırlar. Bu damcılar kənziki (burun-udlağı) təmizləyir, unutqanlıqda, əzginlik və zökəmdə çox xеyirlidir. Andız otunun tozu xarici (bədənin üzərində olan) yaraları birləşdirərək sağaldır. Bununla, bеlə andızın bağırsağa ziyanı var. Onu ərəb qatranı tarazlaşdırılır. Andızı mərzə ilə əvəz еdirlər. Andız cövhərinin dozası – 23, 5 q təzə yarpaqların isə - 9 q-dır. 

İbn Sina qеyd еdir ki, andız oturaq sinirinin iltihabında, oynaq ağrılarında, soyuqdəymədə və əzələ qırılmalarında kömək еdir. Andızın həlimi bəlğəmgətirici təsirə malikdir. Gövdəsinin həlimi, xüsusilə şərbəti, sidikqovucu və aybaşıqovucu kimi istifadə olunur. 

Ənənəvi Tibеt təbabətində andız mədə həzmеtməməsində, iştaha azlığında, kostusla və boz mirobalanla bərabər isə ürək xəstəliklərində, dalaq və qabırğaarası sancılarda istifadə еdilir. 

Andızın başqa növü monqol xalq təbabətində işlədilir. Çiçəklərini şişlərdə və sinqa xəstəliyində (C vitamininin çatışmazlığı) istifadə еdirlər. Andız mürəkkəb qarışığın tərkibində olaraq monqol və Tibеt təbabətində sıxıcı pеysər ağrılarında, mütamadi əsnəməkdə, baş ağrılarında, ruh düşkünlüyündə, unutqanlıqda və həddindən artıq yorğunluqda müalicə üçün istifadə еdilir.

Azərbaycan xalq təbabətində andız çiçəklərinin dəmləməsi (çayı) bəlğəmgətirici vasitə kimi işlədilir. Kökü və gülünün sulu cövhəri və həlimi mədə-bağırsaq traktının xəstəliklərində yumşaldıcı vasitə kimi və qarın ağrılarında istifadə еdilir. Yarpaq və çiçəklərinin dəmi ələş xəstəliyinə (hidropos, bədən boşluqlarına suyun dolması) qarşı vasitədir. Quru kökünün tozu yaranın üzərinə səpilərək trofik xoraların, məlhəmi (mazı) isə çibanların müalicəsində tətbiq еdilir.

Üzərlik

Sidik kisəsi və sidik yolları iltihabları zamanı üzərliyin dəmləməsi təsili müalicəvi vasitə kimi istifadə oluna bilər.

Üzərlik həmçinin bağırsaqlara işlədici təsir edir.

Xalq təbabətində üzərliyin dəmləməsi mərkəzi sinir sistemi xəstəlikləri zamanı istifadə olunur. Üzərlik beyinin damarlarını genişləndirir, beyində qan dövranını yaxşılaşdırır.

Üzərliyin toxumu oynaq ağrılarının birinci dərmanıdı. Təpitməsi isti-isti bədənin ağrıyan yerinə qoyulanda ağrıları kəsir. Yanan üzərliyin tüstüsü də çox xeyirlidir - mikrobları öldürür, sakitləşdirir, yuxusuzluqla mübarizə aparmağa kömək edir.

Zəfəran

Zəfəran qədim çağlardan bəri ağrıkəsici və təzyiqi sabitləşdirən vasitə kimi istifadə edilib.
 
Dövrümüzün ən bahalı ədviyyatlarından biridir. Tərkibində 150-dən çox xüsusi maddə var. Araşdırmalar göstərib ki, xüsusilə, xərçəngə qarşı təsirlidir. Həzm sistemi problemlərini həll edir .Zəfəranı az miqdarda xörəklərə əlavə etmək və ya çayını içmək olar. Ancaq dozanı aşmamaq lazımdır. Həddən artıq qəbul edildikdə zəhərlənməyə, dəri və gözün saralmasına, qusmaya, başın hərlənməsinə, qanlı ishala, burun, dodaq və göz qapaqlarında qanamaya səbəb ola bilər. Bir dəfəyə 12-20 qram zəfəran qəbul etmək ölümə səbəb ola bilər. Maksimum 30 mq. qəbul etmək lazımdır.

Zirinc

Zirinc "ağır" qidaların mənimsənilməsini sürətləndirir və asanlaşdırır. Bu səbəbdən zirinc tez-tez ət yeməklərinə əlavə olunur. Zirinc dəmləməsi öskürək, angina, nəfəsalma orqanların iltihabları zamanı çox yaxşı müalicəvi təsir edir. Dəmləməni hazırlamaq üçün 1 çay qaşığı qurudulmuş zirinc 1 fincan qaynar suda 1/2 saat ərzində dəmlənilir, 1/2 çay qaşığı bal əlavə olunur və içilir. Belə dəmləmə həmçinin immun siteminə də çox müsbət təsir edir, orqanizmi möhkəmləndirir, orqanizmin virus və bakteriyalara olan davamlılığını artırır.

Zirinc arterial təzyqin və qanda şəkərin tənzimlənməsinə müsbət təsir edir.

Yemişan

Yemişan xüsusilə ürək-damar və sinir sistemi üçün faydalıdır. Bir çox ürək üçün olan və sakitləşdirici dərman preparatların tərkibinə yemişan ekstraktı daxil edilir.

Yemişanın tərkibində olan xeyirli maddələr ürəyin tac damarlarını və beyin damarlarını genişləndirir, sinir sistemində olan oyanıqlığı azaldır.

Yemişan ürək əzələsini tonuslaşdırır, taxikardiya və aritmiyanı aradan qaldırır.

Yemişan ürəyin və beyinin oksigenlə təchizatını artırır, maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır, yuxusuzluqla mübarizədə kömək edir, qanda xolesterinin səviyyəsini azaldır.

Yemişan yaşlı insanlar üçün çox xeyirlidir. Homeopatlar (təbii vasitələrlə müalicə edən həkimlər) yemişanı "qoca ürəyin dərmanı" adlandırırlar. Bu giləmeyvənin əsasında hazırlanmış preparatlar işemik xəstəliyi, ürək çatışmazlığı müalicəsi zamanı istifadə olunur.

Ağır və uzunsürən xəstəliklərdən sonra yemişan daha tez sağalmağa kömək edir. İnfarkt keçirilmiş insanlar üçün bu giləmeyvə çox xeyirlidir.

Yemişan iltihab və mikrobəleyhinə təsir edir. Bəzi araşdırmalar təsdiq edir ki, yemişan şişəleyhinə təsirinə malikdir.

Pişikotu

Körpələr üçün pişikotu dəmləməsi əlavə olunmuş vannalar çox xeyirlidir - yaxşı sakitləşdirir, tez yuxuya getməyə kömək edir.

Pişikotu həm də ürək-damar sistemi xəstəliklərində və pozulmalarında da yaxşı kömək edir. Taxikardiya, hipertoniya, ürəkdə ağrılar zamanı pişikotu geniş istifadə olunur. Bitki qan dövranını yaxşılaşdırır, damarları genişləndirir, arterial təzyiqi normallaşdırır, ürəyin fəaliyyətini tənzimləyir.

Pişikotu tək sinir və ürək-damar sisteminə deyil, mədə-bağırsaq sisteminə də müalicəvi təsir edir. Güclü spazmolitik xüsusiyyətlərinə malik olan pişikotu qida borusu, bağırsaq, mədə spazmları zamanı çox yaxşı effekt verir, köpdən azad edir, qəbizlik zamanı xeyirlidir, mədə şirəsinin ifrazını artırır, iştahanı yaxşılaşdırır.

Pişikotu qara ciyər və öd kisəsinin fəaliyyətinə müsbət təsir edir, orqanizmi qurdlardan təmizləyir.

Bundan əlavə pişikotu bronxial astma, neyrodermit, ağ ciyər iltihabı zamanı da istifadə olunur

Adaçayı

Boza  çalan yaşıl və qoxulu yarpaqları ilə xüsusilə qış aylarının məşhur çaylarından sayılan adaçayından yaddaşı gücləndirməkdən tutmuş diş və diş əti xəstəliklərinə qədər bir çox xəstəliyin müalicəsində istifadə edilmişdir. Adaçayının dəriyə faydalarına  gəlincə, bitkidən əldə edilən yağ dəri qızartısını aradan qaldırmaq, saçda kəpəyin meydana gəlməsinin qarşısını almaq, sellülitləri azaltmaq kimi  bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir.

 Dəri qızartılarının müalicəsi

Adaçayı dəridə qızartı yaradan dəri xəstəliklərə müsbət təsir edir. Aparılan araşdırmalara görə, adaçayı yağından dəri səthində istifadə edildiyi zaman hidrokortizona oxşar təsir yaradır və dəri qızartılarını aradan götürür.

Kəpəyin müalicəsi

 Kəpək problemi olan saç dərisinə adaçayı yağı ilə nizamlı olaraq masaj etmək kəpəyin meydana gəlməsini əhəmiyyətli ölçüdə azaldır. Bundan  başqa, gündəlik şampununuza bir neçə damcı adaçayı əlavə edərək kəpəyin müalicəsində istifadə edə bilərsiniz.

Jenşen

Qədimdə bu bitki "ölümdən başqa bütün xəstəliklərin dərmanı" sayılırdı və həqiqətən də çox yaxşı kömək edirdi. Jenşen cavanlığı qoruyan, insanın ömrünü uzadan vasitə sayılırdı. Jenşenin köməyi ilə bir çox xəstəlikləri müalicə edirdilər - impotensiya, yuxusuzluq, ürək xəstəlikləri, müxtəlif yaralar və xoralar və s.

Hal hazırda jenşenin faydalı xüsusiyyətləri ənənəvi tibdə təsdiq olunub. Bu bitki bir çox dərman preparatların tərkibinə daxil edilir.

Müalicə zamanı əsasən jenşenin kökündən istifadə olunur. Jenşen kökünün çox maraqlı forması var - kök insana bənzəyir.

- Jenşen ümumimöhkəmləndirici təsirə malikdir. Bu səbəbdən bitki immunteti möhkəmləndirən bir çox preparatların tərkibinə daxildir. Jenşen orqanizmin müxtəlif infeksiyalara qarşı davamlılığını artırır, sağalmanı tezləşdirir.

- Bitki insanın mərkəzi sinir sisteminə çox müsbət təsir edir - yaddaşı möhkəmləndirir, yuxusuzluqdan və depresiyalardan azad edir, stresi azalıdr, nevrasteniya zamanı kömək edir.

- Jenşen təbii tonuslaşdırıcı vasitədir - insanı daha gümrah və fəal edir, əqli yorğunluğunu azaldır, iş qabiliyyətini yaxşılaşdırır.

- Jenşen ürək-damar sisteminə olduqca müsbət təsir edir, ürək-damar sistemi xəstəliklərinin inkişafının qarşısını almağa kömək edir - ürəyin əzələsini qoruyur, arterial təzyiqi tənzimləyir, qanda xolesterinin səviyyəsini aşağı salır, damarlarda trombların əmələ gəlməsinin qarşısını alır.

- Jenşen qanda şəkərin səviyyəsini aşağı salır.

- Kişilər üçün jenşen xüsusilə xeyirlidir. Jenşen cinsi zəifliyi aradan qaldırmağa kömək edir, cinsi funksiyanı və spermoqrammanın nəticələrini yaxşılaşdırır. Məhz bu səbəbdən jenşen kişi sonsuzluğu, spermatogenezin (spermanın "istehsalı") müxtəlif pozulmaları, impotensiya zamanı tez-tez istifadə olunur.

- Jenşen qadınlarda menstrual funksiyanın yaxşılaşmasına kömək edir.

- Jenşen mübadilə prosesləri yaxşılaşdırır, piylərin parçalanmasını sürətləndirir. Bu səbəbdən jenşen arıqlamaq üçün olan müxtəlif preparatların tərkibinə daxil edilir.

- Jenşen kökünün və yarpaqların dəmləməsi sağalmayan yaraların və xoraların müalicəsində istifadə olunur.

- Jenşen dərinin vəziyyətinə çox müsbət təsir edir - dəridə mübadilə prosesləri və qan dövranını yaxşılaşdırır, hüceyrələrin yenilənməsini sürətləndirir, dərini daha dartılmış və elastik edir.